Debriyaj, manuel ve otomatik arabaları birbirinden ayıran en temel özellikler arasında yer alır. Çünkü manuel araçlarda debriyaj sistemi yer alırken otomatik vites araçlarda bu sistem bulunmaz. Ayrıca seyir halindeki araçların durabilmesi için fren sistemi yeterli gelmez. Çünkü frene basıldığında motor duruyorken araç durmaz. Tam anlamıyla durmak için debriyaj pedalına basıp tekerlek ve motor bağlantısını kesmeniz, ardından vitesi boşa almanız gerekir. Bu yazımızda debriyaj sisteminin bütün inceliklerine değinerek “debriyaj nedir ve ne işe yarar?” gibi pek çok sorunun cevabını bulacağız.
Debriyaj Ne İşe Yarar?
Zaman zaman kavrama ismiyle de anılan debriyaj sistemi oldukça önemli bir araç bileşenidir. Çünkü bu sistem sayesinde vites değiştirmek için motorun durması gerekmez. Debriyaj bu noktada arabanın stop etmeden çalışmasına yardımcı olur. Peki, debriyaj ne işe yarar? Aracın problemsiz hareket etmesine yarayan debriyaj, ivmelenmenin kaynağı olmasının yanında vites kutusu ve motor arasındaki bağlantıyı kesip vites değişimini olanaklı kılar. Bu sistemin temelinde motorun ortaya çıkardığı itiş gücünden elde edilen verim yer alır. Debriyaj sayesinde vites geçişlerini sürücü duruma göre gerçekleştirebilir.
Debriyaj Sisteminin Parçaları
Sistem, birbirine entegre pek çok önemli parçadan oluşur. Volan, debriyaj baskısı, debriyaj balatası ve debriyaj rulmanı sistem parçalarından bazılarıdır. Örneğin motora entegre olan volan, motordan aldığı hareketi vites kutusuna iletmekle görevlidir. Debriyaj rulmanıysa debriyaja basılma esnasında hareketi ileten ya da kesen parça olmanın yanında aracı boşa almak için görevlendirilir. Diğer debriyaj parçalarını ise gelin detaylı olarak inceleyelim.
-
Debriyaj Bilyası
Debriyaj bilyası; ayırma silindiri, baskı plakası, balata, bilya ve debriyaj çatalından oluşur. Görevi ise vites geçişlerinde motor ve şanzımanı birbirinden ayırmaktır. Debriyaja basıldığında parça volana yaklaşarak debriyaj baskısını içeriye doğru itip serbest bırakır. Bu ayrım sayesinde vites geçişleri kolaylaşır. Fakat debriyaj bilyası arızalandığında araç birtakım belirtiler vermeye başlar ve verimli çalışmaz. Bu arızalardan bazıları ise aşağıdaki gibidir:
Debriyaj pedalındaki titreşimler: Vites değişimi esnasında debriyaja basıldığında birtakım titremeler yaşanıyorsa arıza söz konusudur. Bunun sebebi ise bilya ve baskı plakasının düzgün şekilde hizalanmamasıdır. Debriyaj bilyası görevini doğru yapamadığı için aracın performansı düşerek pedalda titreşim yaşanır.
Vites geçişlerinde zorlanma: Vites geçişlerinde zorlanma varsa debriyaj görevini tam olarak yerine getiremez. Bu arızalanma rulmanları da etkileyerek daha büyük bir maddi yük ortaya çıkartır. Fakat vites geçişlerinde yaşanan tek zorlanmanın sebebi bu değildir. Aracın başka bir parçasında da arıza yaşanıyor olabilir. Bu yüzden bütün belirtileri incelemek gerekir.
Debriyaj sistemindeki sesler: En yaygın belirtiler arasında yer alan bu madde, debriyaj pedalına basıldığında rahatsız edici bir sesin ortaya çıkmasıyla kendini belli eder. Fakat bu seslerin nasıl duyulduğu önemlidir. Ses; tıkırtı, uğultu, gıcırtı ya da hırıltı şeklinde mi geliyor? Bu ayrımı yapabilmek ve tamir işlemini gerçekleştirmek için alanında yetkili personele danışın.
-
Debriyaj Balatası
Debriyaj balatası, debriyajın en temel elemanlarından biridir. Manuel vitesli araçların yanında otomatikleştirilmiş şanzımanlarda ve çift debriyajlı şanzımanlarda da bulunur. Aracın güç aktarım sistemlerini motora bağlayan parçalarla birlikte çalışarak gücün kullanıcı isteğine göre şanzımana iletilmesini sağlar. Fakat aracın kilometresi arttıkça debriyaj balatasında incelme yaşanır. Bu incelme sonucunda baskı balatanın yenilenmesi gerekir.
Baskı Balata Neden Biter?
Baskı balata daha çok sürüş esnasında yapılan hatalardan dolayı bitse de aracın eskimesi sonucunda da arızalanır. Örnek olarak uygun olmayan vites kalkışları, yokuşlarda yarım debriyaj yapılması, gaz pedalını bırakmadan vites atılması, hatalı montaj yapılması ve uygun balatanın seçilmemesi verilebilir. Bunun yanında sürücülerin merak ettiği soru arasında “debriyaj balatasının inceldiğini nasıl anlarım?” sorunu yer alır. Fakat sanılanın aksine debriyaj balatasının inceldiğini anlamak oldukça kolaydır. En temel göstergeler arasında ilk kalkış anında hissedilen aşırı titreme yer alır. Peki diğer göstergeler nelerdir? Maddeler halinde sıralayalım:
- Dişlilerden sürtünme sesi gelmesi
- Yakıt tüketiminde artış görülmesi
- Vites geçişlerinde sertleşme olması
- Debriyajın daha yukarıdan kavranmaya başlaması
- Araç performansında ve motor gücünde düşüş olması
- Aracın yüklü olduğu durumlarda zor hareket etmeye başlaması
- Yoğun dur-kalk sırasında ve yokuş yukarı kalkışlarda kötü koku yapması
-
Debriyaj Teli
Genel olarak debriyaj sistemi, hidrolik ve manuel olmak üzere ayrılır. Hidrolik sisteme sahip yapıda pedaldaki kuvvet, hidrolik sıvısı ile iletir. Fakat manuel yapıya sahipse kuvvet, bu tel yoluyla iletilir. Debriyaj teli daha çok eski arabalarda bulunurken koruyucu kılıflı çelik bir örgü olarak karşımıza çıkar. Debriyaj pedalı ve motor bölmesi dahil olmak üzere tel, debriyajdaki çatala değin uzanır. Bu çatala uygulanan basınç sonrasında debriyaj ayrılır ve vites değişikliği sağlanır. Tel sayesinde debriyajın ömrü biraz daha uzar. Fakat pedala bastığınızda debriyaj pedalının daha erken devreye girdiğini görüyorsanız tel deforme olmuş olabilir. Aracın kullanım şartlarına ve yaşına göre debriyaj teli arızalanabilir. Bu arızalar arasında debriyaj telinin kopması, pedalın sertleşmesi ya da tel ayarının bozulması yer alır. Bu sebeple debriyaj telinin ayarlanması gerekir. Peki, debriyaj teli nasıl ayarlanır? Debriyaj teli ayarlaması bazı teknik detaylar içerdiği için alanında uzman yetkilinin yapmasında fayda vardır. Fakat merak edenler için debriyaj teli ayarının nasıl yapıldığını anlatalım:
- Çatala giden debriyaj teli bağlantısını bulunur ve tel serbest bırakılır.
- Debriyajı kavramak adına debriyaj pedalının (daha yükseğe veya daha aşağıya gelmesine bağlı olarak) bir somununu sıkın ya da gevşetin.
Debriyaj Teli Değişimi
Debriyaj teli hasar aldığında değiştirilmesi gerekir. Telin değişmesi gerektireni gösteren bazı belirtiler vardır. Bu belirtileri ise sizler için sıralayalım:
- Telin fiziksel görünümünde kırılma ya da aşınma fark edilmesi
- Debriyaj pedalında az veya çok direnç meydana gelmesi
- Vites değişim esnasında zorlanılması
- Vites değişimlerinde ses duyulması
- Hiçbir oynama yapılmamasına rağmen vites değişikliği olması
Bahsettiğimiz belirtileri aracınızda fark ederseniz debriyaj teli değişimi yapmanızda fayda vardır. Debriyaj teli değişimini ise anlatım. Debriyaj teli, klips ya da braketten ayrılarak güvenlik duvarından motor bölmesine çekilir. Ardından yeni tel, güvenlik duvarından itilerek debriyaj pedalına monte edilir. Bu sayede debriyaj tel ayarı yapılır.
-
Debriyaj Ana Silindiri
Araçların bir kısmında, debriyaj bilyasına iletilen kuvvet için bir bağlantı sistemi yer alır. Fakat yeni nesil araçlarda bu görevi ana silindiri kapsayan debriyaj hidrolik sistemi üstlenir. Bir aracın ömrü boyunca dayanabilecek debriyaj ana silindirinin görevi, debriyaj pedalına basmanın mekanik kuvvetini debriyajı çalıştırmak için kullanan hidrolik kuvvete dönüştürmektir. Eğer debriyaj ana silindiri olması gerektiği gibi çalışmıyorsa araç sürüşü zorlaşır. Bu yüzden değiştirilmesi önemlidir. Debriyaj ana silindirinin değiştirilmesi gerektiğini gösteren bazı belirtiler vardır. Bu belirtiler; vites geçişlerinde zorlanma yaşanması, debriyaj yağının az veya kirli olması ve debriyaj pedalından gıcırtılı bir ses gelmesi olarak karşımıza çıkar.
Debriyaj Ana Silindiri Nasıl Değiştirilir?
Aracın ön takımları arasında yer alan debriyaj ana silindirini değiştirmek için kaputu kaldırıp silindir sıvısının durumuna ve çalışmasına göz atılır. Ana silindir, debriyaj yağından ayrılarak araçtan çıkartılır. Ardından yeni ana silindir monte edilerek sıvı hattı yerleştirilir. Ardından hazne, taze yağ ile doldurularak debriyaj sistemindeki hava boşaltılır. Son olarak yetkili teknisyen, yol testi yaparak işlemi bitirir. Bu bilgilere ek olarak kırık baskı balata da aynı sorunları göstereceği için kontrol edilmelidir.
Uzun Ömürlü Debriyaj Sistemi
Debriyaj kullanırken bazı hususlara dikkat etmemiz gerekir. Öncelikle kazaların önüne geçebilmek için debriyaj bakımı ihtimal edilmemelidir. Bakımı yapılmış bir debriyaj daha sorunsuz ve sessiz bir sürüş sağladığı için konforlu sürüşün önü açar. Bununla beraber bakıma gitme süresini kısaltmak adına birtakım çalışmalar yapabilirsiniz. Bu duruma birkaç örnek vererek açıklayalım:
- Sert kalkışlardan uzak durun.
- Rampa kalkışlarında dikkatli olun.
- Yokuşlarda yarım debriyaj ile kalkış yapmamaya dikkat edin.
- Aracınızı tamamen durdurmadan geri vites ve ileri vites arasında geçiş yapmayın.