Katalitik konvertör, içten yanmalı araçların doğaya saldığı zararlı gazları temizlemek için kullanılıyor. Hepimizin bildiği gibi egzoz dumanı çevreye büyük ölçüde zarar veriyor. Hava kirliliğinin en önemli sebeplerinden olan bu gazlar, uzun süre maruz kalındığında karbonmonoksit zehirlenmesine yol açıyor. İçten yanmalı araçların doğa ile daha uyumlu çalışabilmesi için tasarımlara dahil edilen en önemli parçalardan birisi bu sebeple katalitik konvertör. Çünkü bu değerli bileşen, motordaki yanma işlemi sonrası ortaya çıkan zararlı gazları, değerli metallerle kimyasal reaksiyona sokarak çevreye daha az zarar verecek gazlara dönüştürüyor. Bu sayede egzoz emisyonu düşürülmüş oluyor. Hadi konuya biraz daha detaylıca bakalım.
Katalitik Konvertörün Araçtaki İşlevi
Eğer içten yanmalı bir araca sahipseniz araçtaki motorun, yakıt kullanırken bolca zararlı gazı da ortaya çıkardığını bilmelisiniz. Üstelik bu durum hem benzinli hem de dizel araçlar için geçerli. Değişen tek şey ortaya çıkan gazın miktarı. Motorda yakılarak enerjiye dönüştürülen yakıt aynı zamanda karbonmonoksit (CO), karbondioksit (CO₂), hidrokarbon (CxHx) yani yanmamış yakıtlar, azot monoksit (NO) ve azot dioksit (NO₂) gibi hem insan sağlığına hem de çevreye zararlı gazları ortaya çıkarıyor. İşte tam da bu noktada hayatımıza dahil olan katalitik konvertör, havaya salınan gazları daha zararsız hale getirmek için çalışıyor.
Katalitik Konvertör Nasıl Çalışır?
Peki, tam olarak katalitik konvertör nedir ve nasıl çalışır? Araçların egzoz emisyonunu düşürmeyi sağlayan katalitik konvertör aynı zamanda katalizör olarak da biliniyor. Egzoz sisteminde yer alan bu elemanın içerisinde, ince uzun formda çok sayıda kanal bulunuyor. Bir araya gelen bu petek formundaki kanalların işlevi, katalizörden geçen gazların temas ettiği yüzey alanını artırmak. Bu sırada da kanalların iç yüzeyindeki kıymetli metallerle artık gazları buluşturmak. Böylece artık gazlar, metallerle tepkimeye girerek daha zararsız gazların ortaya çıkmasını sağlıyor.
Katalizördeki Ek Enjeksiyon Sistemleri
Çok sayıdaki minik kanallarda oluşan tepkimeler sayesinde oksijen, azot, karbondioksit ve su buharı ortaya çıkıyor ve güvenle dışarıya salınıyor. Katalizörde bu tür bir tepkimenin gerçekleşmesi için aynı zamanda yüksek sıcaklıklara ihtiyaç duyuluyor. Bu sebeple konvertörün ortam ısısı 500-1000 derece arasında değişiklik gösterebiliyor.
Yüksek performans gerektiren araçlarda bu sıcaklığın sağlanamaması durumuna karşı egzoz sistemine ekstra yakıt gönderen enjeksiyon sistemleri mevcut. Bu sayede özellikle ticari tip araçlarda ve büyük vasıtalarda, yakıtın bir kısmını direkt olarak katalizöre ileten enjeksiyon sistemleri yer alıyor. Böylece pistonlarda yanmadan konvertöre aktarılan yakıt, buradaki ortam sıcaklığını yükseltebilmek için kullanılıyor.
Katalitik Konvertörün İptali
Kat iptali olarak da bilinen bu işlem araç piyasasında oldukça yaygın. Fakat çevreyi korumaya yönelik bir görev üstlenen ve son derece faydalı bir parça olan katalitik konvertör neden iptal edilir diye düşünüyor olabilirsiniz. Araç sahiplerinin bunu yapmasının temelde hem performans hem de ses odaklı iki farklı sebebi bulunuyor.
Katalitik konvertör, içerisinde yer alan çok sayıdaki kanal sebebiyle egzoz sesini bir miktar azaltıyor. Bu sebeple de araçlarda susturucu etkisi yaratabiliyor. Performans ile bağdaştırılan bu egzoz sesini duymayı tercih eden sürücüler de katalizörü iptal ederek sürüş sırasında aracın sesini artırıyor.
Ancak katalitik konvertörün araç üzerindeki etkisi yalnızca ses ile sınırlı değil. Dışarı salınan gazları temizlerken bu bölümde bir miktar geriye doğru basınç oluşuyor. Egzoz üzerinde oluşan baskıyla dışarı doğru salınım rahatça gerçekleşemediği için motora doğru bir basınç uyguluyor. Yüksek devirler söz konusu olduğunda bu geri basınç durumu da araç performansında ufak düşüşlere sebep olabiliyor. İşte bu tür durumları ortadan kaldırmak için egzoz sisteminden katalitik konvertör çıkarılıp yerine düz bir boru ekleniyor.
Katalizörün Araçtan Çıkarılması Sorun Yaratır mı?
Motor performansını artırmak için katalitik konvertörü iptal etmek yüksek devirler için mantıklı bir seçenek olabiliyor. Ancak düşük devirlerde bu durum tam tersi yönde bir etkiye sahip. Çünkü katalizör yaptığı geri basınçla, alt ve orta devirlerde pistonda eksik kalan basıncı adeta tamamlayıcı bir güç sağlıyor. Bu sayede motorun da canlanmasına yardımcı oluyor. Katalizörün düz boruyla değiştirildiği araçlarda motor, yüksek devirler canlanırken düşük ve orta devirde ters yönlü bir etki görebiliyoruz.
Egzoz siteminde katalitik konvertörden sonra, bir de oksijen sensörü yer alıyor. Bu sensör, doğaya salınan gazların türünü tespit edip aracın beynine iletiyor. Araçta kat iptali yaptırıldığında, eğer oksijen sensörüne de bir yanıltıcı ekletilmezse sürekli zararlı gaz salınımı sebebiyle motor arıza ışığı yanmaya başlıyor. Bu sebeple katalizörü söktürülen araçlarda motor arıza ışığı devamlı olarak yanıyor. Çözümü içinse ya oksijen sensörüne yanıltıcı taktırmanız ya da yeni bir yazılımla motor arıza ışığının yanmasına sebep olan uyarıyı sildirmeniz gerekiyor.
Katalitik Konvertör Çeşitleri
Katalitik konvertör çeşitleri temelde üçe ayrılıyor. Bu katalizör türlerinden ilki “Oksidasyon Katalizörü“. Egzoz sistemindeki atık gazları tutan bu tür, içerisindeki zararlı bileşikleri daha az kirletici unsurlara dönüştürüyor. Daha çok dizel araçlarda karşımıza çıkan oksidasyon katalizörleri, sirküle edilen bir sistem ile çalışıyor.
İkinci bir çeşit olan “Azot Oksit Azaltma Katalizörleri” de yine dizel araçlarda yaygın olan katalizörler arasında yer alıyor. Kamyon ve otobüs gibi büyük araçlarda, çevreye salınan zehirli gazları azaltmak ve emisyon kontrolünü sağlamak için kullanılıyor. Egzoz dumanı içerisindeki azot oksitleri azaltmak için DeNOx (azot oksit azaltma katalizörü) içeriyor.
Son katalitik konvertör çeşidi olarak “Üç Yollu Katalizör” karşımıza çıkıyor. Diğer iki çeşitten farklı olarak benzinli araçlarda yaygın kullanıma sahip bu bileşen, üç farklı egzoz gazını birden zararsız hale çevirebilme özelliği sebebiyle bu şekilde isimlendiriliyor. Yani karbonmonoksitler, hidrokarbonlar ve nitro oksitler tepkimeye girerek üç yollu katalizörden daha zararsız gazlar halinde havaya salınıyor.
Katalizör Arızalarının 5 Belirtisini Öğrenmek için Tıklayın!