Otomatik Vites Nedir? Çeşitleri Nelerdir?

Günümüzde otomotiv dünyası, sürücülere daha konforlu ve kullanıcı dostu deneyimler sunabilmek adına sürekli olarak geliştirmeler yapıyor. Otomatik vites sistemi, yaşanan bu evrimin önemli bileşenlerinden biri. Sürücülerin vites değişimini düşünmesine gerek kalmadan rahat bir sürüş gerçekleştirmesini sağlayan otomatik vites, trafiğe daha fazla odaklanmalarına imkan tanıyor. Otomatik vitesin sağladığı konfor ve pratiklik, günümüzde araç tercihini etkileyen önemli sebeplerden. Bugünkü yazımızda, sevilen bu teknolojiye dair en çok merak edilen “otomatik vites nedir, nasıl çalışır ve türleri nelerdir” sorularına yanıt arayacağız. Detayları öğrenmek için okumaya devam edin!

Önceleri hem sağladığı rahatlık hem de fiyatı sebebiyle otomatik vitesli araçlar lüks olarak görülüyordu. Günümüzde hala manuel modeller, daha ekonomik bir alternatif olduğu için tercih edilse de otomatik şanzımana sahip araçların kullanımı bugün oldukça yaygın. Şimdilerde daha erişilebilir seviyeye gelen bu vites türü, ilk olarak bir buhar mühendisi olan Munro tarafından 1921 yılında geliştirildi. Cihaz, mucidinin uzmanlık alanı sebebiyle aslında hidrolik sıvı yerine basınçlı hava ile kullanılması için tasarlandı. Ticari olarak kullanılmayan ve performans noktasında da yetersiz kalan bu tasarım yine de büyük bir misyonu yüklendi ve otomatik şanzımanın bugünlere ulaşmasını sağlayacak ilk adımı atmış oldu.

Hidrolik sıvısı ile çalışan ilk otomatik şanzıman, Jose Braz Araripe ve Fernando Lehly Lemos tarafından 1932 yılında geliştirildi ve tasarımı General Motors’a satıldı. 2. Dünya Savaşı’nda GM tanklarında kullanılan bu teknoloji, “savaşta test edildi” ibaresiyle pazarlanarak bireysel kullanıma da girmiş oldu. Otomatik şanzımanı ilk defa kullanan seri üretim araçlar 1940 Oldsmobile ve Hydra-Matic seçeneği ile satışa sunulan Cadillac modeliydi. Cadillac’ın ardından Pontiac, Bentley, Rolls-Royce, Kaiser, Nash ve Hudson gibi markalar da otomatik şanzıman dünyasına dahil oldu.

Otomatik Vites Çeşitleri Nelerdir?

Temelde otomatik şanzıman, debriyaj kullanmadan ve manuel vitesteki gibi hız geçişlerinde vites koluna ihtiyaç duymadan araç sürebilmenizi sağlıyor. Bu sayede sürücünün aynı anda dikkat etmesi gereken unsurlar azalıyor. Ayrıca dikkati artırmakla birlikte, iş yükünü de azalttığı için sürüş rahatlığını üst seviyeye çıkarıyor. Ancak otomatik şanzıman çeşitleri bir iki alternatifle sınırlı değil. Durum böyle olunca sürücülerin aklına “en iyi otomatik şanzıman hangisi?” gibi sorular gelebiliyor. En iyi çeşidi belirlemek zor olsa da tüm tasarımlara kısaca göz atıp karar vermenizi kolaylaştırabiliriz.

Tam Otomatik Şanzıman

Araçlarda kullanılan tam otomatik şanzımanlar, insan kontrolü dışında vites değişimi yapabiliyor. Bunu yaparken de aracın hızına, yüküne ve yol durumuna göre geçişleri sağlıyor. Tork konventörlü şanzıman olarak da bilinen bu sistem, işin büyük bir kısmını kendi kendine halledebildiği için otomatik vitesli araçlarda debriyaj pedalı bulunmuyor. Ayrıca otomatik araçlarda vites kolu da manuel araçlardakinden farklılık gösteriyor. Burada vites seviyeleri yerine aracı park durumuna getirecek, geri gitmesini sağlayacak, boşa alacak, standart ve spor modlarında çalışmasını sağlayacak seçenekler mevcut. Şanzımanda kullanılan hidrolik sistem, motordan gelen gücü otomatik olarak şanzıman dişlilerine ve tekerleklere iletiyor.

Tek Kavramalı Otomatik Şanzıman

Tek kavramalı otomatik şanzımanı, manuel bir şanzımanın otomatik olarak vites değiştirdiği bir sistem olarak tanımlayabiliriz. Bu nedenle tek kavramalı araçlar yarı otomatik şanzıman olarak da karşınıza çıkabilir. Bu türün dezavantajları arasında, vites geçişlerindeki yavaşlık ve sarsıntılar dikkat çekiyor. Ancak manuel vitese göre sunduğu rahatlık bakımında da sıklıkla tercih ediliyor.  Tek kavramalı şanzımanlar genellikle yakıt tasarrufu noktasında öne çıkıyor. Ancak her markanın parametresi farklı olduğu için bu noktada sabit bir tüketim seviyesinden bahsetmek mümkün değil.

Çift Kavramalı Otomatik Şanzıman

Dual Clutch Transmission olarak literatüre geçen ve DCT şanzıman olarak kısaltılan çift kavramalılar, otomatik vites araçlarda en sık kullanılan çeşitlerden. Çift kavramalı şanzımanın kullanıldığı modeller, yüksek hızlarda ya da yavaş kullanımlarda yumuşak bir sürüş deneyimi sunuyor. Bu sayede vites geçişlerini sarsıntısız bir şekilde gerçekleştirebiliyorsunuz. Yarı otomatik kullanıma da izin veren sistem, yakıt tüketimi noktasında da olumlu yönde etki sağlıyor.

Vitesleri diğer dişli şanzımanlardan daha hızlı değiştirebilen çift kavramalı şanzımanda, tek ve çift dişliler için ayrı kavrama düzenekleri mevcut. Tek bir kontrol ünitesi ile sıralı olarak vites kutularına müdahale eden bu mekanizmada, sürekli olarak hazır bir yedek kavrama olduğundan daha hızlı ve kesintisiz vites geçişleri sağlanabiliyor.

CVT Şanzıman

Sürekli değişken şanzıman anlamına gelen CVT şanzımanlar, daha az yakıt tüketimi ve daha güçlü performans üretmek üzere tasarlandı. Bu mekanizmada, zincir veya kayışla birbirine bağlı 2 adet kasnak yer alıyor. Sürüş sırasında kasnağın büyüyüp küçülmesine bağlı olarak vites ayarı yapılıyor. Bu türe sürekli değişken denmesinin arkasında yatan sebep ise sabit dişli şanzımanlardaki gibi vites seviyelerine sahip olmaması. Yani aracı sürdüğünüzde 1. veya 2. vitese çıkmak yerine, o an aracın ihtiyaç duyduğu vites seviyesine çıkıp düşerek hız ayarını yapıyor. Sabit bir vites seviyesi olmadığı için de CVT şanzıman sisteminde teknik olarak vites geçişlerini hissetmiyorsunuz.

CVT şanzımanın dezavantajlarının başında, çıkardığı yüksek çalışma sesi geliyor. Çünkü gaza yüklenme durumunda şanzıman en yüksek devire aracı sabitliyor. Sonrasında da bu hıza ulaşana kadar o bantta sabit kalıyor. Performansı her zaman tatmin edici olmasa da konforlu bir şanzıman türü olan CVT, genellikle yüksek torka sahip araçlarda tercih ediliyor.

Otomatik SUV ve Pick-up Modellerine Göz Atın!