Şanzıman ya da vites kutusu, araç için en önemli aktarım organıdır.
Pek çok şanzıman çeşidi olmakla beraber, hepsinin de çalışma yöntemleri farklılık göstermektedir.
Bugün genel anlamıyla, vites kutusu nasıl çalışır? sorusuna yanıt vermeye çalıştık.
1 Şanzıman Görevleri
Şanzıman veya vites kutusu genel olarak tork veya moment kavramları temelinde ortaya çıkan bir prosesi ifade eder.
Motordan gelen gücü tekerleklere aktarmada kullanılan şanzımanlar, otomotiv endüstrisi içinde bütün araçlarda kullanılır. Motor ile entegre bir sistem olarak olmazsa olmaz diyebiliriz.
Moment kavramı; bir cisme uygulanan gücün, döndürme açısından etkisini ifade eder.
Moment’i şu şekilde örneklendirmek anlaşılır olacaktır; Aracınızın lastiklerini sökmek istediğinizde, bijon anahtarını gevşetirken bazen gücünüz yetmez ve daha uzun bir boru ile çok daha rahat açabildiğinizi fark edersiniz.
Yani, lastiği açmak için gerekli olan gücü daha uzun bir kol vasıtası ile aynı oranda kullanarak açabildiğinizi görürsünüz. Buda momenti bize anlatan bir örnektir.
Kuvvet kolu arttıkça moment artmış olur ve aynı güç ile daha kolaylıkla işlerimizi halledebiliriz.
Şanzıman sistemi de bu temel prensip ile çalışır.
Büyük dişliler küçük vitesleri ifade eder. Yani çok yük çeker ama yavaş gider.
Bunu şöyle bir örnekle anlatabiliriz; Rampalarda 5 kişi seyahat ederken, vites küçültme ihtiyacı duyarız. Yani çok yükü daha ağır olarak çıkarız.
Dişlilerin görevi bu şekilde şanzıman içerisinde yer alır.
Hız ve hızlanma arasındaki dengeyi şanzıman ile sağlıyoruz.
2 Türleri Nelerdir?
Tork Konvertörlü Tam Otomatik Şanzıman: Otomatik vites denildiğinde akla gelen bu şanzıman türü, genel olarak sorunsuzlukları ile bilinirler.
2010 yılına kadar olanları eski nesil, 2010 yılından sonraki üretilmiş şanzımanları yeni nesil tam otomatik şanzıman olarak düşünebiliriz.
Bmw Firmasının “ZF” olarak bilinen ve dünyaca ünlü şanzıman üreticisi ile birlikte 2010 yılında yeni bir güncelleme ile ürettiği tam otomatik şanzımanlar, eski nesil şanzımanlara göre daha yüksek yakıt verimliliği ile, “Otomatik çok yakar.” düşüncesini de değiştirmiş oldu.
Aynı zamanda teknoloji ile çok daha hızlı vites değiştirerek, kullanım konforunu da artırmış oldu.
Tek Kavramalı Otomatik Şanzımanlar: Manuel bir altyapı ile tasarlanmış, “robotize” olarak adlandırılan, otomatikleştirilmiş bir vites kutusu türü olduğunu söyleyebiliriz.
Yakıt tüketimi olarak başarılı olsalar da, fazlasıyla sarsıntılı oluşundan dolayı son dönemlerde tercih edilmiyor.
Debriyaj balataları zamanla değiştirilmesi gerekir. Fakat maliyet açısından manuel ile aynı oluşundan dolayı ekonomik bir otomatik şanzımandır diyebiliriz.
Çift Kavramalı Otomatik vites: Bu şanzımanlar da iki adet debriyaj olduğunu düşünebilirsiniz. Vites geçişleri açısından oldukça hızlı olduğu için sportif kullanımlar için tercih edildi.
Yakıt verimliliği ve konfor açısında başarılı olsalar da, sorun çıkartmaya en yatkın olan sistem budur.
İki şanzımanın birbirine entegre bir şekilde çalıştığı kompleks bir sistem gibi düşününce arıza yapma potansiyeli en yüksek şanzıman türüdür.
CVT : Sürekli değişken oranlı otomatik olarak adlandırılan bu sistem, yakıt tüketimi ve performans açısından diğer şanzımanlara göre biraz zayıf kaldığı için pek tercih edilmiyor.
Kullanım deneyimi oldukça farklı CVT olan araçları test etmekte fayda var.
Tekerinize taş değmesin.