İçten yanmalı araçlarda yer alan supap nedir? Supap, yakıt ve hava karışımını motorun yanma odasına gönderen önemli bir parçadır. Bu sayede motor harekete geçerek çalışır hale gelir. Bununla beraber bazen supaplarda arıza meydana geldiği için tamir gerekebilir.
Supap Sistemi
Supap, araç motorunda yer alan ve yanma odasına giren maddelerin giriş ve çıkışların kontrolünü sağlar. İçten yanmalı araçlarda motorun üst kısmında yer alır. Halk arasında supap sistemi, “sübap” veya “subap” isimleriyle de bilinir. Ayrıca emme supabı ve egzoz supabı olmak üzere iki supap çeşidi bulunur. Emme supabı, yakıt ve hava birleşiminin yanma odasında yakılmasına yardımcı olur. Egzoz supabı ise karışımın yandıktan sonra ortaya çıkardığı egzoz dumanını uzaklaştırır. Kısaca supaplardan biri emmeyi sağlarken diğeri egzoz çıkısına yarar. Fakat zaman zaman supap ayarlarında bozulmalar yaşanır. Peki, supap ayarı neden bozulur? Birçok sebepten ötürü supap ayarında sorunlar yaşanabilir. Bu konuya iki örnek vererek açıklık getirelim:
- Supap lastiğinin görevini doğru yapamaması
- Supap hareketlerinin uygun zaman ve ölçüde yakıt almaması
Supap Nasıl Çalışır?
Pistonlar, motor silindirinde aşağı-yukarı hareket ederek açılır ve kapanır. Yani parça, pistonlarla ortak çalışır. Bu durumu sağlayan parça, pistonların bağlı bulunduğu krank mili ve eksantrik mili ortasında yer alan triger kayışıdır. Kayışın harekete geçirdiği eksantrik mili, supapları aktif hale getirirken yağ karterinden gelen yağ sayesinde supaplar açılıp kapanır ve egzoz gazı dışarı atılır.
Değişken Supap Zamanlaması Nedir?
Daha önce iki çeşit supap olduğundan bahsetmiştik. Emme supapları bazı araçlarda hava ve yakıt karışımını yanma odasına iletir. Fakat direk enjeksiyonlu araçta yalnızca temiz havayı iletir. Eksantrik mili ve triger kayışı da görevini yapmaya devam eder. Ancak araç yüksek devirdeyken supap açılıp kapanma süresi yetersiz kalır. Değişken supap zamanlaması da bu kısımda devreye girer. Değişken supap zamanlaması sayesinde iki supap valfinin çalışma süresi değişir. Supaplar bu yolla en iyi şekilde çalışırken aracın verim ve performansında artış görülür. Bu sayede yakıt tüketimi azaltılarak aracın emisyon değerleri düşürülür. Ayrıca değişken supap zamanlamasını kavramını markalar farklı isimlerde kullanıyor. Örneğin Honda – VTEC teknolojisi, Toyota – VVT-İ, BMW – VANOS ve Mazda S-VT şeklinde kullanıyor.
Supap Arızaları
Supaplar zaman zaman aracın maruz kaldığı belirli olumsuz koşullar nedeniyle arızalanır. Fakat aracın sistemi içerisinde supap arızası meydana geldiğinde araç bazı belirtiler verir. Supap arıza belirtilerinden bazıları; motorun fazla sesli çalışması, aracın ilk çalıştırıldığı sırada duman çıkması, aracın normalden daha geç çalışması ve performansında düşüş olmasıdır. Ayrıca aracın yakıt tüketiminde de artış görülür. Belirtiler sonucunda araçta supap yanması, bükülmesi ve supap lastiklerinde aşınma meydana gelebilir. Arızaları tespit etmek için yakıt basıncına bakmak gerekir. Eğer yakıt basıncı düşük ise arıza söz konusu olur ve parçanın değiştirilmesi gerekebilir.
Supap Sızıntısı
Aracın altında yer alan yağ karteri, supap dahil bütün parçaları yağlar. Bununla birlikte motorun üst bölümünde bulunan supap parçasında zaman zaman sızıntı yaşanır. Bu durumun pek çok sebebi olabilir. Örneğin civataların ve kelepçelerin gevşemesi, sızdırmazlık contasının işlevini kaybetmesi, parçanın ezilmesi ya da çatlaması supap kapağında arıza yapar. Motor yağının devamlı olarak eksilmesi sonucunda, motor aksamları yeterli çalışma verimini sağlayamaz. Araçta yer alan dişliler, yağ olmadığından dolayı aşınır. Ayrıca sızıntı, egzozla temas ederse araçta duman ve kötü koku yaşanabilir.
Supap Lastiklerinin Aşınması
Mevsim değişimleriyle birlikte sıcak ve soğuk hava, araçtaki supapların altında yer alan lastikleri sertleştirir. Supap lastiklerinin sertleşip aşınması sonucunda araçta yağ sızıntısı görülebilir. Lastiklerdeki aşınmayı kolayca anlayabileceğiniz bir diğer yol da egzozdan çıkan mavi dumandır. Çözüm yolu, supapların sökülüp lastiklerinin değişimini sağlamaktır.
Supapların Yanması
Pek çok araçta supap yanması yaşanabilirken bu sorun daha çok LPG’li araçlarda görülür. Araçta yer alan supaplar zaman içerisinde yüksek ısılara dayanamayarak yanar. Buna karşın çelik supap takılarak çözüm yoluna gidilebilir. Nitekim çelik malzeme diğer supaplara oranla daha dayanıklıdır.
Supap Eğilmesi
Triger kayışı ile aynı sistem içerisinde yer alan supaplar, kayışın kopması durumunda hasar alabilir. Sebebi ise aktif halde olan pistonların açık kalan supaplara vurmasıdır. Maruz kaldığı darbeler sonucunda supap eğilmesi, yamulması veya kırılması yaşanır. Çözüm için motorun silindir kapağı sökülerek supaplar değiştirilir.
Supap Ayarı
Külbütör kolu ve supap ortasındaki boşluğun en elverişli hale getirilmesiyle supap ayarı yapılır. Fakat arada kalan boşluğun ayarı zamanla bozulur. Bu konuya ilişkin olarak sürücülerin supap ile ilgili en çok sorduğu iki soru bulunur. Bunlardan biri “supap ayarı bozuksa ne olur?” diğeri ise “supap ayarı ne zaman gerekir?”. Öncelikle supap ayarı bozuksa araçtaki yanmanın verimi azalır. Motor içerisindeki hava ve yakıt harmanı tam anlamıyla gerçekleşmez. Ayrıca yukarıda açıklanan arıza belirtileri araçta yaşanmaya başlar. Eğer supap ayarı yapılmazsa aracın çekiş gücünde de azalma yaşanır.
Peki, supap ayarı nasıl yapılır? Ayarlama oldukça karmaşık bir süreç içerdiği için alanında yetkili birinin yapmasında fayda vardır. Çünkü ayar, aracın marka ve modeline göre farklılaşır. Bu farklılaşma supap ayarı fiyatına da yansır. Fakat merak edenler için supap ayarını kısaca anlatalım. Motor soğukken supap ayarı yapılmalıdır. Külbütör kapağı ölçüm için sökülürken sentil yardımı ile supaplar tek tek kontrol edilir. Supaplar ne çok sıkı ne çok gevşek olmalıdır. Örneğin emme supabı çok sıkıysa anahtar yardımıyla ideal ayara getirilmelidir. Bütün supaplar bu şekilde kontrol edilir ve supap ayarı yapılmış olur.