Vatandaş, son zamanlarda akaryakıt fiyatlarına gelen büyük zamlardan şikayetçi. Son iki yıl içerisinde fiyatlar neredeyse %280 zamlandı. Peki akaryakıt neden zamlanıyor? Sebebini inceleyelim.
Akaryakıt’a gelen zamlarda başrol oyuncumuz Brent Petrol. Bu cins petrolün varil fiyatı arttıkça adım adım bütün fiyatlar yükselmekte ve sonuçta zam, bizim aldığımız akaryakıta yansımaktadır.
Brent Petrol Nedir?
Birleşik Krallık, Belçika, Hollanda, Danimarka ve Norveç arasında yer alan Kuzey Denizi’nden çıkarılan tatlı petrol türü “Brent Petrol” olarak anılmaktadır.
Brent, Dünya petrol piyasasına yön veren petroldür. “Londra Brent” ya da “Brent Blend” olarak da bilinir. Çıkaran şirket Shell tarafından “Brent Goose” ismi verilmiş olup, içeriğinde %0,37 oranında sülfür bulunur. Petrolün işlenmesi için sülfürden arındırılması gerekir. Bu düşük sülfür oranı, Brent Petrol’ün işlenmesi daha kolay olan “Tatlı Petrol” sınıfında yer almasını sağlar.
Brent petrol ile kıstas kabul edilen diğer ham petrol türleri, WTI (Western Texas Intermediate) ve Umman olup, WTI petrolü NYMEX, Brent petrolü ICE, Umman petrolü ise DME üzerinde işlem görmektedir. WTI Orta Amerika’dan, Brent petrolü Kuzey Denizi‘nden, Umman petrolü ise Orta Doğu‘dan çıkarılan petrollere verilen isimdir.
Brent petrol, varil fiyatıyla anılır ve bu fiyat evrenseldir. Bugün (03.03.2022) Brent petrolün varil fiyatı, borsa verilerine göre en yüksek 119,77 doları, en düşük 109,42 doları gördü. Şu an ortalama 113,05 dolar olan varil fiyatı, uzun zamandır artmaya devam ediyor.
Brent Petrol Neden Zamlanıyor?
ABD’nin ve Avrupa ülkelerinin Rusya’ya karşı açıkladığı ekonomik yaptırımlar sonrası BP, Equinor ve Shell ülkedeki yatırımlarından çekildi. Fransız enerji şirketi TotalEnergies, Rusya’daki yeni projelere sermaye aktarmayacağını açıkladı. Son olarak, ABD’li enerji şirketi ExxonMobil, Rusya’daki Sakhalin-1 doğal gaz ve petrol üretim sahasındaki operasyonlarını durduracağını ve ülkede yeni yatırım yapmayacağını bildirdi.
Rusya’nın Ukrayna’nın doğusunda askeri operasyon başlatmasından bu yana, bir hafta içinde, Brent yüzde 19,3 artarak 119,77 dolara kadar yükseldi.
Fiyatlardaki yükselişte, Batı ülkelerinin Rusya’ya yönelik yaptırımları ve Rusya’dan gelecek olası karşı yaptırımların arz tedarikini sekteye uğratacağı endişeleri etkili oldu.
Bunun Akaryakıta Etkisi Nedir?
Akaryakıta etkisine değinmeden önce son olarak diğer önde gelen iki petrol türü olan Umman ve Western Texas ikilisinden bahsetmeliyiz.
Orta Doğu ülkelerinde çıkartılan yoğun kıvamlı, ağır ve yüksek sülfürlü petrollerin geneli Umman petrol olarak anılmaktadır. Tatlı ve tuzlu petrol ayrımında tuzlu petrol grubunda yer alır. Sülfür oranı yüksek olduğu için daha çok işlem görmesi gerekir ve bu maliyeti yükseltir.
Amerika’nın Batı Teksas Eyaletinde çıkarılan petrol türü Western Texas petrolü Umman petrolüne göre daha hafiftir dolayısıyla tatlı petrol grubundadır. Ancak Western Texas petrolünün çıkarım maliyeti Brent petrole göre daha fazladır. Diğer taraftan dizel ve benzin olarak talebi yüksektir ve Amerika’nın petrol ihracatının %40’ını karşılamaktadır.
Ham petrolü işleyen rafineriler için düşük sülfürlü yani tatlı dediğimiz petrolden benzin veya dizel yakıtı üretmek daha kolaydır. Brent petrol tatlı ve hafiftir. Bu yüzden rafine edilmesi kolay dolayısıyla benzin ve dizel yakıt üretimi için uygundur. Ayrıca denizden çıkarıldığı için nakliyesi doğrudan deniz üzerinden yapılır ve uzak bölgelere gönderimi kolaylaşır.
Bu iki seçenek Brent petrole göre işlemesi ve taşınması daha maliyetli olduğundan Brent petrol en ucuz çözüm olarak karşımıza çıkıyor.
Savaş yüzünden Rusya’ya ağır ambargolar uygulanıyor. Bu uygulanan ambargolar petrolü de kapsıyor. Rusya, dünyanın en büyük petrol üreticilerinden biri ve elinde çok yüksek işlenmemiş Brent Petrol stoğu bulunuyor. Ambargolar sebebiyle Rusya bu petrolü piyasaya çıkaramıyor ve dünyanın güncel petrol stoğunda büyük bir hacim azalması yaşanıyor. Brent petrol Kuzey Denizinden çıkarılıyor fakat petrolü çıkarmak zaman alıyor. Bu sebepten Brent petrolün az olması fiyat artışına sebep oluyor. Bu artış doğal olarak yakıt fiyatlarını da artırıyor. Akaryakıt fiyatlarının sürekli zamlanmasındaki ana etmen bu.
Dolar kurunun artışını yardımcı etmenler arasında sayabiliriz. Kur yükseldikçe önce petrole sonra da akaryakıta gelen zamlar bizi daha kuvvetli etkiliyor. Bunun sonucunda fiyatlardaki yükselme kaçınılmaz oluyor.
Akaryakıt Fiyatları Nasıl Azalacak?
Akaryakıt fiyatlarının, Rusya’ya ambargo devam ettiği sürece eski değerlerine inmesi olası görünmüyor. Ancak bugün yaptığımız akaryakıt zammı haberinde bahsettiğimiz gibi EPGIS Başkanı Fesih Aktaş, 19 liraya ulaşan motorinin içerisinde 2 lira 52 kuruş ÖTV ve 2 lira 89 kuruşa varan KDV ile birim maliyette 1 litrede toplamda devletin, 5 lira 41 kuruş vergi almakta olduğunu; verginin KDV olan kısmının 2 lirasının vatandaşa yansıyacak şekilde pompa satış fiyatlarından düşürülmesinin, kalan 89 kuruşun ise hızla kapanan akaryakıt bayileri ile dağıtım şirketlerinin toplam marjına yansıtılmasının hem vatandaş hem de iflasa sürüklenen akaryakıt istasyonları için bir çözüm olacağını belirtti. Bu durum gerçekleşirse bir düşüş gözlemleyebiliriz. Uzun vaadede bir azalmayı ise zaman gösterecek.